मूर्धन् _mūrdhan

मूर्धन् m. [मुह्यत्यस्मिन्नाहते इति मूर्धा, cf. Uṇ.1.156]

1 The forehead, brow.

-2 The head in general; नतेन मूर्ध्ना हरिरग्रहीदपः Śi.1.18; R.16.81; नैसर्गिकी सुरभिणः कुसुमस्य सिद्धा मूर्ध्नि स्थितिर्न चरणैरवताडनानि U.1.14; Ku.3.22.

-3 The highest or most prominent part, top, summit, peak, head; अतिष्ठन्मनुजेन्द्राणां मूर्ध्नि देवपतिर्यथा Mb. 'stood at the head of all kings' &c.; उत्तमे शिखरे जाते भूम्यां पर्वतमूर्धनि Sandhyā Mantra; Ś.5.7; Me.17.

-4 (Hence) A leader, head, chief, foremost, prominent.

-5 Front, van, forepart; स किल संयुगमूर्ध्नि सहायतां मघवतः प्रतिपद्य महारथः R.9.19.

-6 (In geom.) The base.

-7 (In gram.) The roof of the palate.

-Comp. -अन्तः the crown of the head.

-अक्षिषिक्त a.

1 consecrated, crowned, inaugurated; मूर्धाभिषिक्तं कुमुदो बभाषे R.16.81.

-2 common, stock (as an instance); उत्कृत्योत्कृत्य कृत्तिं इति बीभत्सस्य मूर्धाभिषिक्तमुदाहरणम्.

(-क्तः) 1 a consecrated king; पश्य मूर्धाभिषिक्तानामाचार्य कदनं महत् Mb.7.15.12.

-2 a man of the Kṣatriya caste.

-3 a minister.

-4 = मूर्धावसिक्त (1) q. v.

-अभिषेकः consecration, inaugura- tion.

-अवसिक्तः 1 N. of a particular mixed tribe sprung from a Brāhmaṇa father and Kṣatriya mother.

-2 a consecrated king.

-कर्णी, कर्परी f. an umbrella.

-ग a. sitting down on the head; स्यन्दनैः स्यन्दनगता गजैश्च गजमूर्धगाः Rām.7.7.5.

-जः 1 the hair (of the head); पर्याकुला मूर्धजाः Ś.1.3; विललाप विकीर्णमूर्धजा Ku.4.4 'she tore her hair for grief'.

-2 the mane.

-3 a crown, helmet; विमुक्तमूर्धजा ये च ये चापि हतवाहनाः Mb.1.5.12.

-ज्योतिस् n. see ब्रह्मरन्ध्र or मुद्रामार्ग.

-पातः splitting of the skull.

-पिण्डः a lump upon the head (of an elephant in rut).

-पुष्पः the Śirīṣa tree.

-रसः the scum of boiled rice.

-वेष्टनम् a turban, diadem.